Novi Sad

NOVI SAD


Novi Sad se nalazi na 45°20′0″N, 19°51′0″E, u središnjem delu autonomne
pokrajine Vojvodine, na severu Srbije, na granici Bačke i Srema.
Grad leži na obalama reke Dunav, između 1.252-og i 1.262-og kilometra
rečnog toka. Na levoj obali Dunava se nalazi ravničarski deo grada
(Bačka), dok je na desnoj obali, na obroncima Fruške gore, smešten
brdoviti deo grada (Srem). Nadmorska visina sa bačke strane je od 72
do 80 m, dok sa sremske strane ide do oko 250-350 metara. Kod Novog
Sada se u Dunav (sa leve strane reke) uliva Mali bački kanal, koji je
deo sistema kanala Dunav-Tisa-Dunav. Bački deo grada je smešten sa
obe strane ovog kanala.

Sa 15 prigradskih naselja, opštinsko područje grada Novog Sada obuhvata
površinu od 702,7 km², dok uže područje Novog Sada sa Petrovaradinom
i Sremskom Kamenicom zauzima površinu od 129,4 km². Građevinski rejon
grada obuhvata površinu od 106,2 km².

Opštinsko područje Grada Novog Sada okružuju opštine Bački Petrovac,
Vrbas, Temerin, Žabalj, Titel, Inđija, Sremski Karlovci, Irig i Beočin,
čiji stanovnici, zajedno sa stanovnicima još nekih opština južnobačkog
okruga, gravitiraju Novom Sad.

Vikipedija

Novi Sad je najveći grad Autonomne Pokrajine Vojvodine, severne pokrajine
Republike Srbije, kao i sedište pokrajinskih organa vlasti [3] i administrativni
centar Južnobačkog okruga. Grad se nalazi na granici Bačke i Srema, na obalama
Dunava i Malog bačkog kanala, u Panonskoj ravnici i na severnim obroncima
Fruške gore.
Novi Sad je, posle Beograda, drugi grad u Srbiji po broju stanovnika (bez podataka
za područje Kosova i Metohije). Na poslednjem zvaničnom popisu iz 2011. godine,
sam grad je imao 231.798[4] stanovnika. Na opštinskom području Novog Sada
(uključujući i prigradska nasenja) broj stanovnika je 2011. godine
iznosio 341.625

Osnovan 1694. godine, Novi Sad je dugo vremena bio centar srpske kulture,
zbog čega je dobio ime „Srpska Atina“. Danas je Novi Sad veliki industrijski
i finansijski centar srpske ekonomije, univerzitetski grad i školski centar,
kulturni, naučni, zdravstveni, politički i administrativni centar Autonomne
Pokrajine Vojvodine, grad domaćin mnogih međunarodnih i domaćih privrednih,
kulturnih, naučnih i sportskih manifestacija, kao i grad muzeja, galerija,
biblioteka i pozorišta.

Ime

U Gradu Novom Sadu u službenoj upotrebi su, pored srpskog jezika, još i mađarski,
slovački i rusinski jezik. Ime grada na ostalim službenim jezicima glasi Újvidék
(mađarski), Nový Sad (slovački) i Novi Sad (rusinski).

Na ostalim jezicima koji su (ili koji su bili) od istorijskog značaja na ovim
prostorima ime Novog Sada glasi Neoplanta (latinski), Neusatz ili Neusatz an der
Donau (nemački), Novi Sad (hrvatski), Novi Sad (rumunski) i Mlada Loza (bugarski).
Prvobitna imena Novog Sada bila su Racka varoš (Ratzen Stadt, Ratzenstatt) i
Petrovaradinski šanac (Peterwardeiner Schantz), dok ime Novi Sad (Neoplanta,
Neusatz, Újvidék) datira iz 1748. godine.

Klima

u Novom Sadu prelazi iz umereno kontinentalne u kontinentalnu, tako da grad
ima sva četiri godišnja doba. Preko jeseni i zime povremeno duva hladan vetar košava,
koji obično traje od tri do sedam dana. Košava može tokom zime da stvori nanose i
smetove snega tokom vejavica i mećava. Prosečna temperatura vazduha u gradu je 10,9 °C,
srednja temperatura u januaru je –1 °C, dok je u julu 21,6 °C. Godišnje padne prosečno
578 mm padavina, a brojdana sa padavinama je 122. Zbog promene klime na globalnom
(svetskom) nivou, poslednjih godina se na području Novog Sada povećala količina padavina,
što povremeno izaziva poplave u nekim delovima grada, budući da sadašnji gradski
kanalizacioni sistem nije projektovan za izmenjene klimatske uslove.

Stanovništvo

Područje Novog Sada je kroz istoriju bilo privlačno za naseljavanje zbog svog povoljnog
geografskog položaja. Porast stanovništva u gradu beleži se kroz ceo posleratni period,
pri čemu je u pojedinim razdobljima on bio veoma intezivan. Na ovaj porast je znatnije
uticao mehanički priliv nego prirodni priraštaj. Najintezivniji demografski rast
Novi Sad je ostvario u periodu 1961-1971. godine kada je ostvaren porast stanovništva
za oko 37%. Najveći deo doseljenog stanovništva grada potiče sa područja Vojvodine
(56,2%), a zatim i sa područja Bosne i Hercegovine (15,3%) i Centralne Srbije (11,7%).

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, na opštinskom području Grada Novog Sada
živelo je 299.294 stanovnika (od toga 156.328 punoletnih lica), a prosečna starost
stanovništva iznosila je 39,8 godina (38,3 kod muškaraca i 41,2 kod žena). Na ovom
području ima 72.513 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,63.
Uže gradsko jezgro Novog Sada (bez Petrovaradina i Sremske Kamenice) ima 191.405
stanovnika, dok zajedno sa ovim naseljima, broj stanovnika u urbanom delu Novog Sada
iznosi 216.583. Sam grad, kao i većina okolnih naselja, pretežno su nastanjeni Srbima,
sa izuzetkom naselja Kisač u kojem većinu stanovništva čine Slovaci. Prema podacima
sa sajta JKP "Informatika" iz 2010. godine, opštinsko područje Grada Novog Sada ima
372.999 stanovnika, dok urbani deo grada (sa Petrovaradinom i Sremskom Kamenicom)
ima 286.157 stanovnika.[13]

Prema popisu iz 2002. godine, na opštinskom području Grada Novog Sada zabeležene su
sledeće brojnije etničke grupe: Srbi (75,50%), Mađari (5,24%), Jugosloveni (3,17%),
Slovaci (2,41%), Hrvati (2,09%), Crnogorci (1,68%) i ostali.[14] Na užem području
Novog Sada (bez Petrovaradina i Sremske Kamenice) bilo je 2002. godine 73,91% Srba,
6,03% Mađara, 3,69% Jugoslovena, 2,23% Crnogoraca, 1,84% Hrvata, itd.

Istorija


Starija naselja na području Novog Sada

Prema tumačenjima rezultata novijih arheoloških istraživanja, na prostoru Petrovaradinske
tvrđave su pronađeni ostaci mlađeg paleolitskog staništa, iz perioda od 19.000. do 15.000.
godina pre nove ere, iz čega se zaključuje da je čovek na prostoru Petrovaradinske stene
živeo još u paleolitu, kada su se ljudska staništa uglavnom nalazila u pećinama, a retko
kada na otvorenom prostoru.

Postojanje ljudskih naselja na području današnjeg Novog Sada može se pratiti u kontinuitetu
od mlađeg kamenog doba - neolita (od oko 4500. godine pne.). Pored područja Petrovaradina,
na kojem su nađeni tragovi naselja iz skoro svih epoha, na Bačkoj strani Dunava (na Klisi,
Slanoj Bari, Starom Gradu i Detelinari) takođe su pronađeni tragovi praistorijskih naselja
iz kamenog, bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba.

Najstariji arheološki ostaci (iz vremena kamenog doba) pronađeni su sa obe strane Dunava,
na području današnjeg Petrovaradina (koji je u kontinuitetu nastanjen od praistorije do
danas) i području današnje Klise. Istraživanjem ostataka naselja iz mlađeg bronzanog doba
(3000. godina pne.) na području današnjeg Petrovaradina, arheolozi su pronašli i bedeme
pojačane koljem i palisadama iz tog perioda, koji svedoče da je još u vreme vučedolske
kulture ovde postojalo utvrđeno naselje.

U 4. veku pre nove ere se na području današnjeg Novog Sada pojavljuju Kelti, koji na desnoj
obali Dunava, na području današnjeg Petrovaradina, podižu utvrđenje, a tragovi Kelta
pronađeni su i na području Detelinare. Zatim se, u 1. veku pre nove ere, na ovom području
pojavljuju Rimljani, koji u 1. veku nove ere na desnoj obali Dunava podižu prvu veću
tvrđavu pod imenom Kuzum (Cusum) i uključuju je u provinciju Panoniju. Dunav je tada činio
limes Rimskog carstva, koje je obuhvatalo njegovu desnu (sremsku) obalu, dok je na levoj
obali reke, U Bačkoj, od 1. veka nove ere stanovalo sarmatsko pleme Jazigi. Nalazi rimskog
novca na području Novog Sada svedoče o trgovačkim vezama Jaziga i Rimljana. Rimljani su
povremeno zaposedali i južnu Bačku i držali ove pogranične prostore u funkciji kontralimesa,
a u cilju obezbeđivanja dodatne granice, izgradili su u Bačkoj šančeve sa jarkom, danas
poznate kao Rimski Šančevi.

U 4. veku, u doba Seobe naroda utvrđenje Kuzum je porušeno od strane Huna, a ovo područje
zatim dolazi pod vlast Ostrogota (5. vek), Gepida (5-6. vek), Langobarda (6. vek), Vizantije
(koja u 6. veku obnavlja utvrđenje Kuzum i daje mu ime Petrikon), Avara (6-8. vek) i
Franaka (8. vek).

Sredinom 6. veka, područje naseljavaju Sloveni. U 9. veku, tvrđava Petrikon (ili na
slovenskim jezicima - Petrik) ulazi u sastav Bugarskog carstva, a u 11. veku njom vlada
sremski vojvoda Sermon, čiji su zlatnici u 19. veku pronađeni u jednom petrovaradinskom
vinogradu. Pošto je Bugarska poražena od Vizantije a Sermon ubijen, tvrđava ponovo postaje
deo Vizantije, da bi, posle borbi Vizantinaca i Mađara, krajem 12. veka, ušla u sastav
srednjovekovne Kraljevine Ugarske. Na području Bačke, ugarska vlast se ustaljuje nešto
ranije, tokom 10. veka.

Tokom ugarske vladavine, na području današnjeg Novog Sada nalazilo se nekoliko naselja,
koja se u istorijskim dokumentima pominju od 13. veka. Prema istorijskom dokumentu iz 1237.
godine (povelja ugarskog kralja Bele IV), pored Petrovaradina (Pétervárad) i Sremske
Kamenice (villa Camanch) na sremskoj strani Dunava, postojalo je i nekoliko naselja na
bačkoj strani: Vašaroš-Varad (poznat i kao Peturvarad, Stari Petrovaradin i Varadinci),

Mrtvaljoš (poznat i kao Mortaljoš - Mortályos), Sent Marton (Ke Sent Marton), Bakša
(poznato i kao Bakšić, Bačić, Bakšafalva i Bačka - Bachka), Sajlovo I i Sajlovo II
(poznata i pod imenima Gornji i Donji Zajol - Zoyl, Sajol i Isailovo), Bivalo (poznat i
kao Bivaljoš i Bivološ - Bywolos), Rivica i Čenej (poznat i kao Čeme - Cheme ili Chemey).
Petrovaradin se u ovo doba prvi put spominje pod današnjim imenom, iako je ono u
osnovi evoluiralo od prvobitnog vizantijskog imena Petrikon. U kasnijem periodu (16. vek),
na ovom području se pominju još dva naselja - Bistrica (Bistritz) i Kamendin (poznat i kao
Kemind - Keménd). Slovensko naselje Bistrica pominje se na više karata koje datiraju
iz 16. i 17. veka, a nalazilo se prekoputa Petrovaradinske tvrđave, na području današnjeg
Novog Sada, dok se naselje Kamendin nalazilo u široj okolini današnjeg grada. Bivaljoš je
bio veliko naselje slovenskog življa koje datira iz perioda seobe naroda (5-6. vek).
Između 1526. i 1687. godine, ovo područje je u sastavu Osmanskog carstva. Tokom osmanske
uprave, neka od naselja na bačkoj strani Dunava su iščezla, dok su druga nastavila da
postoje i bila su nastanjena Srbima. Po poreskom spisku iz 1522. godine, među stanovnicima
ovih naselja na bačkoj strani Dunava srećemo kako mađarska, tako i slovenska imena
(Božo, Radovan, Radonja, itd), da bi po turskim podacima iz 1590. godine na ovom
području bilo zabeleženo 105 kuća koje plaćaju porez i to isključivo srpskih. Pošto
se zna da je bilo i Srba koji nisu plaćali porez (ukoliko su recimo bili u turskoj službi),
onda je broj stanovnika ovih naselja sigurno bio veći.

U vreme Osmanske uprave poznat pod imenom Varadin, Petrovaradin je bio sedište nahije u
okviru Sremskog sandžaka. Podgrađe tvrđave imalo je oko 200 kuća, tu se nalazila
Sulejman-hanova džamija, a postojale su i dve manje džamije, Hadži-Ibrahimova i Huseinova.
Pored dve turske mahale, u sastavu grada nalazila se i hrišćanska četvrt sa 35 kuća,
naseljenih isključivo Srbima.[10] Od praistorije pa sve do kraja 17. veka, centar urbanog
života na području današnjeg grada nalazio se na sremskoj strani Dunava, na prostoru
današnjeg Petrovaradina, koji je svojim značajem uvek zasenjivao naselja na bačkoj strani.
Osnivanjem Racke varoši, potonjeg Novog Sada, središte lokalnog urbanog života će se tokom
18. veka definitivno pomeriti na bačku obalu Dunava.